зарим нэг үгийн тухай

өчигдөр Мадагаскар гэдэг улс руу урт хугацааны томилолтоор явсан нэг танил маань буцаж ирсэн тул уулзав.уул нь мэргэжил ньбиш боловч хоббигоороо зохиол бичдэг, яруу найраг уншдаг /би хааяа Галсаа,Өлзий 2 ын шүлэгнүүдээс утгачилж орчуулж өгдөг ухаантай /, зураг зурдаг, киноны шүүмж бичдэг элдэвтэй нөхөр л дөө..явсан газрын сонин сайхан яриулсан..мадагаскарын нийслэл нь зам нарийн, хуучин машин ихтэй, гэрлэн дохио нь эвдэрхий, ганц кино тэатр тай тэрэнд нь Рэмбо4 л гарч бгаа, Мадагасакр кино нь видео хальсаар авсан учир нь олддоггүй хачин үйл явдалтай, театр байхгүй,олигтой номын дэлгүүр байхгүй гэх мэтээр үргэлжлүүлэв..сүүлдээ ч бүр манай УБ ын тухай яриулж байгаа юм шиг сонсогдоод нилээн эмзэг хүлээж авав..Токио д ирсэнээсээ хойш баахан уран зургийн галлэрэй үзэж, тэатр аар орж бгаад буцна гэж байна..монголдоо очиход хамгийн их үгүйлэгддэг юмнууд энэ билээ...

тэр найзын найз гээд бас нэг танихгүй японтой яриа өрнүүлсэн..намайг монгол гэж мэдээд нөгөө л асуудаг юмнуудыг асууж байна..малчидын хүүхдийг яаж сургуулд хамруулдаг, бараг л гэрийг эвхвэл хэдэн чемоданд багтах бэ?/tent гэж орчуулаад бдаг болохоор эвхэж аваа л үүргэвчинд хийгээд нүүгээд дэмий тэнээд явдаг гэж бодсон бололтой.кк/гэж байна, малчидад хил хязгаар гэж байх уу? хятадын хил мил даваад нүүчихгүй юу? одоо хаана нүүдэллэж явааг нь яаж мэдэх бэ? гэнээ..

би ч одоо тайлбарласаар байгаад гаршиж байна доо..энэ их буруу ойлголтын ихэнхи нь бидэнд байх шиг байна..дэлхийн олон нийтэд өөрийгөө ойлгуулж чадаагүй..тайлбарлаж чадаагүй гэх юм уу..жуулчидад зориулсан тайлбар , гайд бүүк харж байхад монгол хүн бичсэн гэхэд хэцүү..харийн нүдээр харж бичсэн мэт шал хөндлөн..бид өөрсдийнхөө тухай өөрсдийн нүдээр, өөрсдийн байр суурин дээрээс тайлбарлаж бичихгүйм бол хэн бидний өмнөөс хийх билээ..ер нь ихэнхи соёл урлагийн бүтээл, жуулчидын хөлд дарагддаг газрууд худлаа хэлсэн хүнд сайн тайлбар дээр тогтох нь бий..Time сэтгүүл энэ тэрээс байс хийгээ л дэлхийн шилдэг 100 кино энэ тэр гээд марзан жагсаалт гардагийг бүгд мэдэх байх..баахан мангардуу амэрик кино голчилно..Citizen kane , Forrest Gump ч гэх шиг..Франц,Орос,Итали Япон гээд жинхэнэ кино хийдэг газруудаас ганц 2 кино орох төдий,,гэвч энэ жагсаалт маш хүчтэй..олон дахин давтагдаад ирэхээрээ үнэхээр л мундаг юм шиг сэтгэгдэлтөрүүлдэг...японд жишээ нь хамгийн алдартай Алтан,Мөнгөн гээд 2 сүм Киото д байдаг..гэвч үнэндээ тэнд хүн харж шогшроод байх юм огт үгүй,,мундаг тайлбар, сайн PR хийгддэг..Алтан сүмийнх нь тухайд эртний хэлбэрээрээ ч үлдээгүй..19 р зууны эцсээр шатсаныг нь сэргээж шинээр баричаад нэг л цоо шинэ юм үзүүлээд бдаг..Хятадын Цагаан хэрэмийн нилээд хэсэг нь тун саяхных гдгийг бүгдээрээ мэдэх байх..гэвч хятадуудын тайлбар мундаг...энэн шиг биш юмаа гэхэд бид монгол юмнуудаа хүмүүст өөрсдийн байр суурин дээрээс тайлбарлаж сурмаар мэт..

жишээ нь дор хаяж л:
монгол гэрийг tent гэж орчуулахаа болих. tent гэж хэлэхэд гадны хүмүүсийн толгойд хамгийн түрүүнд аяны хялбар майхан л санаанд бууна.яавч гэр гэж ойлгох хүн гарахгүй.. зүгээр the ger гэж бичээд хаалтан дотор тайлбарыг нь яагаад хийж болдоггүй юм бол...the ger бөгөөд tent 2 ын хооронд тэнгэр газар шиг ялгаа буй билээ..ноднин барилга,xот байгуулалтын чиглэлийн эндхийн хамгийн нэр хүндтэй эрдэм шинжилгээний хурал дээр орчин үеийн бүхий л шаардлага хангасан шилдэг сууцны тэргүүн жишээнд монгол гэрийг жишээ болгож ярихыг би өөрийн 2 сиймгэрээр сонссон бөлгөө..агаар болоод гэрэл нэвтрүүлэх систэм, улирлаас шалтгаалан нимгэн зузааныг нь өөрчилж болдог, байгалын гамшигаас өөрийгөө хамгаалах чадвар/жишээ нь хүчтэй салхи шуурганы үед дугуй дизайнтай тул салхины хүчийг өөртөө шингээхгүйгээр саармагжуулж чаддаг, үер усны аюулын үед хаяагаа өндөр шуугаад гэр дотуураа урсгаад гаргаж бсан тухай өөрийн туршлага дээр тулгуурлан тэр эрдэмтэн яриж байв.г.м бидний анзаардаггүй маш олон зүйлийг яриж бсан ..зарим нь ч жаахан уянгын халилтай санагдаж бсан л даа..гэрийн цагаан өнгө нь ногоон тал, цагаан үүл, цэнхэр тэнгэртэйгээ өнгөний хувид гайхалтай зохицдог энэ тэр гээд,,,хэхэ,,

ер нь монгол язгуур соёлын элэмэнтүүдийг орчуулалгүйгээр монгол хэл чигээр нь гадагш нь экспортлох хэрэгтэй мэт..жишээ нь уртын дууг long song энэ тэр гэлгүй шууд л urtyn duu ч гэдийм уу throat singing биш зүгээр л шууд Hoomii гээл..хэдэн зуун жил өнгөрсөн ч монгол гэж танигдаж байхаар..Итали opera шиг түгээд , дэлхийн дуучид хэзээ нэгэн цагт уртын дуугаар хоорондоо өрсөлдөөд явж байх ч юм билүү , хэн мэдлээ..тэр үед уртын дуу гээд монгол нэрээрээ байвал сайхан.
үүн дээр японуудын сонгодог жишээ байна..Кабүки,Зэн, Садо(цайны ёслол) г.м өнөөдөр дэлхийд японы соёлыг төлөөлөгч гол гол элэмэнтүүдийн ихэнхи нь японуудын нээлт биш,хятад солонгос хавид үүсч хөгжсөн боловч япон нэрээр л дэлхийд түгсэн байна,,мэдээж японууд эдгээрийг тусгай урлаг болгож хөгжүүлэхэд хамгийн их хувь нэмэр оруулсан боловч хүний юм бол хүний л юм байдаг..яг энэ асуудлаар намайг сая Солонгост очиход тэндхийн ТВ гээр том маргаан явж бсан..Солонгос гаралтай соёлын элэмэнтүүд Японых мэтээр дэлхийд танилцуулагдаж байна гэдэг байр суурин дээрээс сэрэмжлүүлэг гэхийм уу, бухимдал гэхийм уу нэг тиймэрхүү юм гарч бсан...Жишээ болгож одоо NY d нилээн амжилттай газар авч бгаа Гюүкакү гээд япон рэстөран ыг яриж бсан..энэ нь шарсан махны том сүлжээ бөгөөд мену ных нь хагасаас илүү нь Солонгос хоол мөртөө Япон хоол мэтээр сурталчилж байна гээд..махыг солонгос маягаар шарж идэх соёл японд дайны дараа л орж ирсэн бөгөөд ерөнхийдөө Мэйжи гийн үе хүртэл японууд мах шарах нь байтугай мах гээч юмыг огт иддэггүй бсан билээ..японууд олон улсын тавцан дээр энэ тал дээр Солонгосуудаас илүү амжилттай тоглож байна гсн үг..

2.нүүдэлчин гэх үг..
бид өөрсдийгөө хэзээнээс нүүдэлчин гэх болсон бэ..миний бодлоор энэ үг манайд 90 ээд оноос хойш гаднаас импортоор орж ирсэн мэт санагддаг.. биднийг бага байхад сурах бичигээс авахуулаад сонин хэвлэл дээр малчин удамтай энэ тэр гээд бичдэг бсан нь зөв юм шигээ..миний бодлоор нүүдэлчин гэх малчин гэх 2 бас л чанарын ялгаатай.. Нүүдэлчин, гэхээр нэг л их өдөржин шөнөжин жилийн 4 улиралд нүүсэн улсууд санаанд буух.араб бэдүйн ч юм уу..гэтэл монгол ахуй шал ондоо шүү дээ..мэдээж отор энэ тэр гээд нүүдэлллэх үе байх боловч ерөнхийдөө өвөлөө,хаваржаа...гээд жилд 4 удаа л буурь сэлгэж байна..яагаад өөрсдийгөө бэлчээрийн МАА дээр суурилсан соёлтой улс гэж танилцуулж болохгүй гэж?нүүдэлчин гэснээс л дээр сонсогдоно..гадны хүмүүс юу гэх нь хамаагүй өөрсдийн соёлыг өөрсдийн нүдээр харж үнэлгээ өгч сурах..ер нь нүүдлийн энэ тэр гэж алаг үзэх нь европ төвтэй дээрэнгүй үзлийн нэг илрэл билээ..

3.аман соёлыг дорд үзэх үзэл
дэлхийн улс үндэстэнүүд бичиг үсэгт нийтээр тайлагдах болсон нь дөнгөж 20 р зууны үзэгдэл билээ..тэрнээс урьд цагт бол бичгэн соёлоосоо илүү аман соёл нь нийтийн хүртээмжийн хувид илүү бсан болов уу гэж бодогдоно.японууд дэлхийд хамгийн эртний романыг бичилцсэн ард түмний нэг..аль 10 зуунд Гэнжигийн түүх гээд роман гарч байж..тэхдээ энэ нь ордны боловсролтой хэсэгт хамаатай асуудал бөгөөд олон нийт масс ын хувид огт хамааралгүй асуудал..харин Монголчуудын хувид Гэсэр Жангар гэх мэтээр утга зохиолын бүтээлүүд аман туульсын хэлбэрээр нийтэд хүрч бсан байна,..олон нийтийн хүртээмжийн хувид шал ондоо байгаа биз?эндээс тэр үеийн монгол бөгөөд япон масс ын ялгаа харагдана..

за за хадуурах нь..яривал их юм байна..дараа гүйцээе.